Aslen Uygur Türkleri’nden olan beyliğin kurucusu Alaeddin Eretna, İlhanlı ordusuyla birlikte Anadolu’ya gelen ve noyan unvanını taşıyan emirlerdendi. Ebu Said Bahadır Han’ın ölümü üzerine Büyük Şeyh Hasan’ın iyi bir mevki elde etmek amacıyla İran’a dönerken Alaeddin Eretna’yı yerine vekil bırakması siyasi nüfuzunu kuvvetlendirmek isteyen Eretna için iyi bir fırsat oldu ve beyliğin temellerini attı. 1341 yılında Alaeddin Eretna Memlükler’le ilgisini kesip bağımsızlığını ilan etti. Önce Sivas, daha sonra Kayseri merkez olmak üzere kendi adına hutbe okutup sikke kestirdi. İlhanlılar’ın görevlendirdikleri kumandan ve valilerin kötü idareleri yüzünden Anadolu’da uzun zamandan beri devam eden anarşiyi kısa sürede önleyerek otoritesini kurdu. Anadolu Selçuklu topraklarının büyük kısmını ele geçirdi. 1352 yılında öldüğünde Sivas, Kayseri, Amasya, Tokat, Çorum, Develi, Karahisar, Ankara, Zile, Canik, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Erzincan, Doğu Karahisar ve Darende onun hakimiyeti altındaydı. Cafer ve Mehmed beyler babalarının ölümü üzerine birbirlerine karşı iktidar mücadelesine giriştilerse de İsfahan Şah Hatun’un oğlu olan Mehmed Bey ümera tarafından Gıyaseddin unvanıyla hükümdar ilan edildi. Ancak uzun sürmeyen bu hükümdarlık sonunda 1354 yılında Cafer Bey, 1355 yılında Mehmed Bey beyliğin başına geçti. Mehmed Bey iktidarı döneminde en çok Moğollar’ın sebep olduğu olaylarla uğraştı.
Kabiliyetsiz bir kişi olan oğlu Alaeddin Ali, Mehmed Bey’den sonra hükümdar oldu. Döneminde devlet otoritesi kurulamadığı için Eretnalı emirlerden Hacı Şadgeldi Amasya’da, Mutahharten Erzincan’da, Taceddin Niksar’da, Hacı İbrahim Sivas’ta, Şeyh Necib Tokat’ta ve Kılıcarslan Şarkikarahisar’da kendi başlarına hareket etmeye başladılar. Sadece Kayseri’deki emirler Ali Bey’e şeklen bağlı kaldılar. Emirler arasında görülen bu rekabet yüzünden birlik ve beraberlik bozulmuş, huzur ve asayiş ortadan kalkmış, ilim ve kültür hayatı sönmüş, devlet otoritesi kaybolmuştur. Kadı Burhaneddin’in vezirliğe getirilmesi Eretna’lılar için bir dönüm noktası oldu ve Eretna Devleti’ne büyük bir canlılık kazandırdı. Alaeddin Ali Bey, çıktığı Amasya seferi esnasında vebaya yakalanarak 1380 yılında öldü. Alaeddin Ali Bey’in yerine yedi yaşındaki oğlu II. Mehmed tahta çıkarıldı; fakat Kadı Burhaneddin iktidarı ele geçirerek 1381 yılında sultanlığını ilan etti. Böylece Eretnaoğulları sona erdi ve kendi adıyla anılan bir devlet ortaya çıktı. Anadolu’da hüküm süren diğer Türk beylikleri gibi Eretnaoğulları da siyasi, askeri ve idari teşkilatta Selçuklu ve İlhanlılar’ı taklit etmişlerdir. Konya ve Ankara yöresinden Erzurum’a ve Samsun’dan Malatya’nın kuzeyine kadar uzanan topraklarda yarım yüzyılı aşkın bir süre hüküm süren Eretnaoğulları Anadolu Türk kültür ve medeniyetine önemli hizmetlerde bulunmuşlardır.
